Amaç: Hızlı-bozuk konuşma (HBK), uluslararası alan yazında olduğu gibi, ülkemizde de dil ve konuşma terapisi alanında en az çalışılan konulardan biri olarak bilinmektedir. Tanımında yaşanan güçlükler nedeniyle kimi zaman görmezden gelinebilmektedir. Bu makalede amaç, HBK’nin kuramsal temelleri ve dinamik tanımı hakkında alanyazın çerçevesi kapsamında bilgi vermek, alanda çalışan uzmanların konu ile ilgili bilgi ve farkındalıklarını arttırarak yararlanacakları bir kaynak sunmaktır.
Yöntem: Geleneksel derleme yöntemi ile tasarlanan bu çalışmada, HBK’nin kuramsal temelleri ve alanyazında en çok kabul gören tanımı bünyesindeki çalışmalar taranmıştır. HBK’nin biyolojik öğelerini ve dil tabanlı altyapısını açıklayan yaklaşımlara değinilmiş, dinamik tanımı ve bu tanım kapsamındaki semptomları ele alınmıştır. Ayrıca metinde DKT’lerin yararlanabileceği önerilere yer verilmiştir.
Sonuç ve Öneriler: Hızlı-bozuk konuşmanın nörolojik kanıtlarının yanı sıra varsayımsal olarak dilsel öğeleri de içeren bir etiyolojiye sahip olduğu görülmüştür. Ayrıca konuşmanın gözlenebilir davranışlarına odaklanan dinamik tanımı çerçevesinde yüksek ve/ya düzensiz konuşma hızı, aşırı normal akıcısızlıklar, aşırı hece çökmesi ve anormal durak, vurgu ve ritim semptomları dikkat çekmektedir. Hızlı-bozuk konuşmanın, üretimin dilbilgisel ve motor biçiminde meydana gelen ve anlaşılırlığı olumsuz etkileyen bir akıcılık bozukluğu olduğu sonucuna varılabilir. DKT’lerin HBK’yi değerlendirme kapsamında dinamik tanımdan yararlanmaları, bunun yanı sıra dilsel parçalarını da göz önünde bulundurmaları önerilir.
Anahtar Kelimeler
akıcılık bozuklukları, hızlı-bozuk konuşma, dinamik tanım
Referanslar
Alm, P.A. (2011). Cluttering: A neurological perspective. D. Ward ve K. Scaler Scott (Editörler), Cluttering: A handbook of research, intervention and education içinde (s. 3-28). East Sussex: Psychology Press.
Altınsoy, A. (2021). Öngörücü hızlı-bozuk konuşma envanteri-R ve akıcılık değerlendirme bataryasının Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Anadolu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Altınsoy, A. & Özdemir, R. S. (2023). Hızlı-bozuk konuşmada koartikülasyon özelliklerinin belirlenmesi. Proceeding Book of Sixth International Health Sciences and Life Congress. Burdur, Tükiye. 02-05 March 2023. pp. 660-668. M. Polat ve S. Dönmez (Editörler).
Amerikan Psikiyatri Birliği. (2013). DSM-5 Tanı ölçütleri başvuru elkitabı. (5. baskı) (Çev. E. Köroğlu). Ankara:Hekimler Yayın Birliği.
Aydın Oral, S., & Erçıktı, H. (2021). Türkiye’de dil ve konuşma terapisi bilim dalında yapılmış lisansüstü çalışmaların çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Dil, Konuşma ve Yutma Araştırmaları Dergisi, 4(2), 220-242.
Bellice, M. (2016). Türkiye’de çalışan dil ve konuşma terapistlerinin hızlı-bozuk konuşma ve terapisine yönelik algılarının değerlendirilmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Anadolu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Beňuš, Š. (2021). Investigating spoken English: A practical guide to phonetics and phonology using Praat. Palgrave Macmillan.
Bóna, J. (2016). Characteristics of pausing in normal, fast and cluttered speech. Clinical Linguistics & Phonetics, 30(11), 888-898.
Bóna, J. (2019). Clustering of disfluencies in typical, fast and cluttered speech. Clinical Linguistics & Phonetics, 33 (5), 393-405.
Cangi, M. E., Işıldar, A., Tekin, A., & Saraç, A.B. (2020). A preliminary study of normative speech rate values of Turkish speaking adults. ENT Updates, 10(3), 381-389.
Cangi, M. E., & Özel, S. B. (2019). Türkçe konuşan hızlı bozuk konuşması olan yetişkinlerin akıcısızlık özelliklerinin ve
yaşam kalitelerinin incelenmesi: Ön çalışma. Dil, Konuşma ve Yutma Araştırmaları Dergisi, 2(2), 121-145. Güleç, M. (2021). Hızlı bozuk konuşmanın çocukluk çağı yaygınlığının anne görüşleri aracılığı ile belirlenmesi.
[Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Hall, K. D., Amir, O., & Yairi, E. (1999). A longitudinal investigation of speaking rate in preschool children who stutter. Journal of Speech, Language and Hearing Research, 42, 1367-1377.
Howell, P., & Au-Yeung, J. (2002). The EXPLAN theory of fluency control applied to the diagnosis of stuttering. Amsterdam Studies in the Theory and History of Linguistic Science Series, 4, 75-94.
Karatoy, T. (2021). Özgül öğrenme bozukluğu olan çocuklarda hızlı bozuk konuşmanın belirlenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Langova, J., & Moravek, M. (1964). Some results of experimental examinations among stutterers and clutterers. Folia Phoniatrica, 16 (4), 290-296.
Levelt, W. J. M. (1989). Speaking: From intention to articulation. Cambridge: MIT Press.
Moravek, M., & Langova, J. (1962). Some electrophysiological findings among stutterers and clutterers. Folia Phoniatrica, 14(4), 305-316.
Miyamoto, S., Hayasaka, K., & Shapiro, D. (2007). An examination of the checklist for possible cluttering in Japan.
Proceedings of the Fifth World Congress on Fluency Disorders, Research, Treatment, and Self-Help in Fluency Disorders: New Horizons, Dublin, Ireland, July 25-July 28, 2006. pp. 279-283. ISBN: 978-0-9555700-1-8. J. Au- Yeung ve M.M. Leahy (Editörler).
Nishio, M., & Niimi, S. (2001). Speaking rate and its components in dysarthric speakers. Clinical Linguistics & Phonetics, 15(4), 309-317.
Saraydaroğlu, S. B. (2021). Hızlı-bozuk konuşan ve kekemeliği olan yetişkinlerin konuşma akıcısızlıklarının karşılaştırılması. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Scaler Scott, K. (2017). Stuttering and cluttering. Louise Cummings (Editör), Research in clinical pragmatics içinde (s.471-490). Springer.
Scaler Scott, K., & St. Louis, K. O. (2009). A perspective on improving evidence and practice in cluttering. Perspectives on Fluency and Fluency Disorders, 19(2), 46-51.
Scaler Scott, K., & Ward, D. (2013). Managing cluttering: A comprehensive guidebook of activities. Texas: PRO-ED. Skodda, S., & Schlegel, U. (2008). Speech rate and rhythm in Parkinson’s disease. Movement Disorders, 23(7), 985-992. St. Louis, K. O. (1992). On defining cluttering. F.L. Myers ve K.O. St. Louis (Editörler), Cluttering: A clinical perspective içinde (s. 37-53). San Diego: Singular.
St. Louis, K. O., & Durrenberger, C. H. (1993). What communication disorders do experienced clinicians prefer to manage? ASHA, 35(12), 23–31.
St. Louis, K. O., & Hinzman, A. R. (1986). Studies of cluttering: Perceptions of cluttering by speech-language pathologists and educators. Journal of Fluency Disorders, 11, 131-149.
St. Louis, K. O., & Myers, F. L. (1995). Clinical management of cluttering. Language, Speech and Hearing Services in Schools, 26, 187-195.
St. Louis, K. O., Myers, F. L., Bakker, K., Raphael, L. J. (2007). Understanding and treating cluttering. E. Conture ve R. Curlee (Editörler), Stuttering and other fluency disorders (3. baskı) içinde (s. 297-325). Philadelphia: Thieme Medical.
St. Louis, K. O., Raphael, L. J., Myers, F. L., & Bakker, K. (2003). Cluttering updated. The ASHA Leader, 8(21), 4-5, 20-22.
St. Louis, K. O., & Schulte, K. (2011). Defining cluttering: the lowest common denominator. D. Ward ve K. Scaler Scott (Editörler), Cluttering: A handbook of research, intervention and education içinde (s. 233-253). East Sussex:Psychology Press.
van Zaalen, Y. op’t Hof. (2009). Cluttering identified. Differential diagnostics between cluttering, stuttering and speech impairment related to learning disability. Doktora Tezi. Utrecht University, Utrecht, Holland.
van Zaalen, Y. op’t Hof, & Reichel, I. K. (2015). Cluttering: Current views on its nature, diagnosis, and treatment. Bloomington: iUniverse.
van Zaalen, Y. op’t Hof, & Reichel, I. K. (2017). Prevalence of cluttering in two European countries: A pilot study. Perspectives of the ASHA Special Interest Groups SIG 17, 2(1), 1-8.
Ward, D. (2006). Stuttering and cluttering. East Sussex: Psychology Press.
Ward, D., Connally, E. L., Pliatsikas, C., Bretherton-Furness, J. & Watkins, K. E. (2015). The neurological underpinnings of cluttering: Some initial findings. Journal of Fluency Disorders, 43, 1-16. Weiss, D. A. (1964). Cluttering. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.