Amaç: Çocukluk çağı konuşma apraksisi (ÇÇA) olan bireylerde hareket dizilimlerini planlama ve/veya programlamadaki sorunlar nedeniyle hatalı konuşma sesi ve prozodi üretimi görülür (ASHA, 2007). Çocukluk çağı konuşma apraksisinin tanı kriterlerin geniş bir yelpazeye yayılmış olması, bu bozukluğun ayırıcı tanısını zorlaştırmakta ve fonolojik bozukluk gibi farklı sorunlarla karıştırılmasına sebep olmaktadır. ASHA’ya göre üç ayırıcı tanı kriteri ön plana çıkmaktadır. Bunlar; hece veya kelimenin tekrarlı üretiminde tutarsız ünlü/ünsüz hataları, ses ve hecelerin arasında uzatılmış ve bozulmuş koartikülatör geçişler ve etkilenmiş prozodidir. Ancak bu üç özellik dışında pek çok farklı dil ve konuşma özelliği bu bozukluk ile özdeşleştirilmiştir. Söz konusu bu çalışmada çocukluk çağı apraksisi tanısında kullanılabilecek ayırtedici özellikleri saptayarak tanı testlerinde yer alması gereken konuşma özelliklerini incelemek amaçlanmıştır. Ayrıca elde edilen bu ön veriler doğrultusunda ileride bir değerlendirme testi geliştirilmesi planlanmaktadır. Yöntem: Belirlenen amaç doğrultusunda literatürde sık rastlanan ayırıcı tanı kriterleri; 4;0 ve 6;0 yaş aralığındaki 5 ÇÇA’sı olan, 5 fonolojik bozukluğu (FB) olan ve 5 tipik gelişim gösteren (TGG) çocuklar arasında karşılaştırılmıştır. Gruplar arasındaki farklar betimsel model kullanılarak ortaya konulmuştur. Tüm katılımcılara Türkçe Erken Dil Gelişim Testi (TEDİL), Sesletim Sesbilgisi Testi (SST) uygulanmıştır. ÇÇA’lı grup dil ve konuşma terapistleri tarafından ÇÇA tanısıyla yönlendirilen çocuklardan oluşmaktadır. ÇÇA’lı grubun sesletim yaşı FB grubuyla, kronolojik yaşı TGG’li grupla eşleştirilmiştir. Bu gruplara araştırmacılar tarafından hazırlanan, çeşitli ayırıcı tanı kriterlerini değerlendiren bir kontrol listesi uygulanmıştır (EK 1). Bu kontrol listesinde tutarlılık, ötümlüleştirme, izole doğru ünsüz üretimi, ünlü hataları, spontan ve taklit yoluyla üretim, artan hece/sözcede doğru üretim, hece vurgusu ve entonasyon özellikleri yer almaktadır. Hece vurgusu ve entonasyon, abartılı ve abartısız tekrarlar olmak üzere iki farklı şekilde değerlendirilmiştir. Bu ayırıcı özellikler, alan yazında tanı kriterlerinin taranması ve ÇÇA değerlendirmesinde kullanılan çeşitli değerlendirme araçlarının incelenmesi ile belirlenmiştir. Bulgular: ÇÇA’lı çocuklarla diğer gruplar arasındaki en büyük farklılığın; ünlü hataları, hece vurgusu ve entonasyon hatalarında ortaya çıktığı, bunu tutarsız üretimler ve ötümlüleştirmenin izlediği tespit edilmiştir. Hece/sözce uzadıkça artan hatalar ve izole ünsüz üretimi ÇÇA ve FB gruplarında benzer şekilde seyretmektedir. ÇÇA’lı çocukların spontan ve taklit yoluyla üretimleri arasında ise fark gözlenmemiştir. Sonuç: Bu araştırmanın sonucunda ünlü hataları, hece vurgusu hataları ve entonasyon hatalarının ÇÇA ve FB arasındaki ayrımı ortaya koymakta diğer sorunlara göre daha belirleyici olduğu kanısına varılmıştır. İzole ünsüz üretimi, hece/sözce uzunluğu arttıkça artan hatalar ve spontan ve taklit yoluyla üretimde hataların ise ÇÇA ve FB grubunu birbirinden ayırmakta yetersiz kalabileceği görülmüştür. Hem hece vurgusunda hem de entonasyonda abartılı söyleme görevlerinde TGG grubunda bile zorluklar yaşanması çocukların abartılı söyleme yönergesini anlamakta zorlanmış olabileceklerini düşündürmüştür. Bu çalışma ÇÇA olan çocukların ayırıcı tanısına yardımcı olacak test maddelerini belirleyerek, ileride oluşturulacak değerlendirme araçlarına ışık tutmak üzere bir ön çalışma olarak tasarlanmıştır. Katılımcı sayısının azlığı en önemli sınırlılığıdır ve bunun nedeni de bozukluğun doğasıyla ilgilidir. Bu bozukluğun, hiç sözel çıktısı olmayan bireylerden fonolojik bozuklukla karıştırılabilecek bireylere uzanan geniş spektrumda ortaya çıkması ve tanı koymadan kaynaklanan sıkıntılar homojen bir araştırma grubu oluşturulmasını güçleştirmektedir. Karşılaştırmanın sözel çıktısı daha az olan ÇÇA’lı çocuklarla yapılması araştırılan özelliklerde daha ciddi sorunların tespit edilmesine neden olabilir.
Anahtar Kelimeler
çocukluk çağı apraksisi, fonolojik bozukluk, ayırıcı tanı
Referanslar
ASHA (2007). Childhood apraxia of speech [Technical report]. https://www.asha.org/policy/TR2007-00278/ Aziz, A. A., Shohdi, S., Osman, D. M., ve Habib, E. I. (2010). Childhood apraxia of speech and multiple phonological disorders in cairo-egyptian arabic speaking children: language, speech, and oro-motor difficulties. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology, 74, 578-585.
Ballard, K. J., Robin, D. A., McCabe, ve P., McDonald, J. (2010). A treatment for dysprosody in childhood apraxia of speech. J Speech Lang Hear Res., 53 (5): 1227-1245.
Boutsen, F. R., & Christman, S. S. (2002). Prosody in apraxia of speech. Seminars In Speech and Language. 23(4), 245-255.
Chenausky, K. V., Brignell, A., Morgan, A., Gagné, D., Norton, A., Tager-Flusberg, H., Schlaug, G., Shield, A., ve Green, J., R. (2020). Factor analysis of signs of childhood apraxia of speech. Journal of Communication Disorders, 87, 1-10.
Crary, M. A. (1984). Phonological characteristics of developmental verbal dyspraxia. Seminars in Speech and Language, 5(2), 71-83.
Crary, M. A., Landess, S., ve Towne, R. (1984). Phonological error patterns in developmental verbal dyspraxia. Journal of Clinical Neuropsychology, 6 (2), 157-170.
Crosbie, S., Holm, A., ve Dodd, B. (2005). Intervention for children with severe speech disorder: A comparison of two approaches. International Journal of Language & Communication Disorders, 40 (4), 467-491.
Davis, B. L., & MacNeilage, P. F. (1990). Acquisition of correct vowel peoduction: a quantitative case study. Journal of Speech and Hearing Research, 33, 16-27.
Davis, B. L., Jacks, A., ve Marquardt, T. P. (2005). Vowel patterns in developmental apraxia of speech: three longitudinal case studies. Clinical Linguistics & Phonetics, 19 (4), 249-274.