İnsan beslenmesinin kaynağı olan besinlerin, sindirim sistemine geçişi
yutma işlevi ile gerçekleşir. Yutma işlevi oral hazırlık, oral, farengeal ve
özofageal fazları içerir. Yutma için gerekli kaslardaki fizyolojik
değişiklikler sonucu yutma bozukluğu (disfaji) oluşur. Yutma bozukluğu bir
hastalık olmamasına karşın birçok nörolojik, nörodejeneratif hastalıklar ve
baş-boyun kanserleri gibi birçok hastalık ya da durumun semptomu olarak
görülür. Özellikle geriatrik popülasyonda yaygınlığı daha fazladır.
Yutma bozuklukları multifaktöriyel olduğu için birçok sağlık disiplini
tarafından çalışılmaktadır. Gelişmiş birçok ülkede işlev gösteren yutma
bozukluğu ekiplerinin üyelerinden biri de dil ve konuşma terapistleridir. Dil
ve konuşma terapistleri yutma ekibinde öncül bir rol oynamakta ve ekipteki
diğer profesyoneller arasında da koordinasyonu sağlamaktadır.
Bu araştırmanın amacı, yutma bozuklukları alanında
Türkiye’de yapılan lisansüstü tez çalışmalarının çeşitli değişkenler açısından
incelenmesidir. Araştırmanın bir diğer amacı yapılan bu inceleme sonrasında “Dil
ve Konuşma Terapisi” mesleği açısından durumun ortaya konmasıdır.
Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman
incelemesi tekniği kullanılmıştır. Araştırma için veri toplama sürecinde
Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi veri tabanı esas alınarak “yutma,
disfaji, yutma bozukluğu” anahtar kelimeleri ile arama gerçekleştirilmiştir. Bu
incelemede 1979-2018 yılları arasında yapılmış 75 lisansüstü teze ulaşılmış,
erişime açık olan 45 tez araştırmacı tarafından belirlenen 11 ölçüt üzerinden (tezin türü,
yapıldığı yıl, yapıldığı enstitü/üniversite/anabilim dalı, uygulama türü,
katılımcı yaş grubu, katılımcı tanı grubu, örneklem büyüklüğü, değerlendirme
araçları, yutma fazı) değerlendirilmiştir.
Türkiye’de yutma bozukluğu alanında yapılan lisansüstü tezlerin büyük
çoğunluğunu tıpta uzmanlık tezlerinin oluşturduğu, en fazla çalışmanın Nöroloji
ve Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Anabilim Dallarında yapıldığı, daha çok
yetişkin popülasyona yönelik ve değerlendirme uygulamasına yönelik çalışma
yapıldığı tespit edilmiştir. DKT alanında yapılan lisansüstü tezlerin tümünün
yüksek lisans tezi olduğu, 4 tezin üçünün değerlendirmeye yönelik olduğu,
sadece bir tezde terapi uygulandığı, çalışmaların üçünün yetişkin popülasyona,
birinin ise çocuk popülasyona yönelik olduğu belirlenmiştir.
Dil ve konuşma terapistlerinin uğraşı alanlarından biri olan yutma
bozukluklarının değerlendirilmesi ve tedavisi alanında yapılan lisansüstü
tezlerin önemli bir bölümünün diğer disiplinler tarafından gerçekleştirildiği
belirlenmiştir. Sayıları gün geçtikçe artan Dil ve Konuşma Terapisi lisansüstü
programlarında yutma bozukluğuna yönelik lisansüstü
tez çalışmalarına ilginin artmasına ve terapi uygulaması içeren çalışmaların
artmasına ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Ayrıca
pediatrik yutma bozukluğuna yönelik çalışmalara da ilginin artması gerektiği
düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler
yutma, disfaji, yutma bozukluğu, yutma güçlüğü, beslenme, çiğneme, yutma değerlendirmesi
Referanslar
Ali, G.N., Wallace, K.L., Schwartz, R., Decarle, D.J., Zagami,
A.S. & Cook, I.J. (1996). Mechanisms of oral-pharyngeal dysphagia in patients
with Parkinson’s disease. Gastroenterology.
110: 383-92. doi: 10.1053/gast.1996.v110.pm8566584.
Alpaydın, S. (2013). Amyotrofik
lateral skleroz tanılı hastalarda orofaringiyal yutma ve solunum ilişkisinin
elektrofizyolojik yöntemlerle incelenmesi, patofizyolojiye elektrofizyolojik
bakış, Tıpta Uzmanlık Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
Akçil, M. (2015). Pnömoni
öyküsü olan yaşlılarda yutma fonksiyonunun değerlendirilmesi, Yüksek Lisans
Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Akın, M.M. (2013). Nazofarenks
kanserlerinde farklı radyoterapi tekniklerinde normal doku dozlarının yaşam
kalitesine etkisi, Tıpta Uzmanlık Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
Aktaş, Ö. (2011). Koroziv
madde içilmesi sonucu özofagus hasarı gelişen çocuklarda özofagus motilitesinin
değerlendirilmesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, Osmangazi Üniversitesi.
Akyıldız, S. (1995). Parsiyel
ve rekonstrüktif larenjektomilerde yutma reedükasyonu, Tıpta Uzmanlık Tezi,
İzmir: Ege Üniversitesi.
Arıkan, F. (2015). Wallenberg
sendromunda yutma ve solunum işlevinin elektrofizyolojik özelliklerinin
retrospektif olarak değerlendirilmesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, İzmir: Ege
Üniversitesi.
ASHA (2002). http1: https://www.asha.org/policy/KS2002-00069/, ASHA (2016). (Erişim tarihi: 10.05.2019).
Ayaz-Taş, S. (2014). Kuadriparetik
serebral palsili bireylerde salya ve beslenmenin büyüme ile ilişkisinin
araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
Bağlam, N. (2014). Nörolojik
disfajisi olan çocuklarda malnütrisyon ve beslenme durumunun saptanması, yüksek
lisans tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.